برای اجرای موضوع پیمان ، پیمانکار بایستی اقدامات مقدماتی را آغاز کند و از آنجا که نمی توان کارفرما باید قسمتی از مبلغ پیمان را بدواً به عنوان پیش پرداخت به پیمانکار پرداخت نماید تا بتواند این هزینه ها و مخارج را تامین نماید .
لذا پیش پرداخت یکی از مواردیست که در شرایط عمومی پیمان برای تقویت بنیه مالی پیمانکاران جهت شروع عملیات اجرایی پروژه های عمرانی و غیر عمرانی در نظر گرفته شده و کارفرمایان را موظف به پرداخت آن نموده است .
در تعریف ، پیش پرداخت مبلغی است که قبل از تحویل کالا یا خدمات به صورت غیر قطعی در وجه ذینفع پرداخت می گردد . این مبلغ عموما صرف خرید ماشین آلات ، تجهیزات و مصالحی می گردد که پیمانکار در اجرای پروژه نیازمند آن ها می باشد . در ادامه به تفصیل به توضیح مسائل مربوط به پیش پرداخت در قراردادهای پیمانکاری می پردازیم .
میزان پیش پرداخت
از اولین مطالبی که در مورد پیش پرداخت مطرح میشود ، میزان آن می باشد . مطابق بخشنامه آیین نامه تضمین معاملات دولتی ، مبلغ پیش پرداخت میتواند از 15% تا 25% مبلغ اولیه پیمان در نظر گرفته شود که میزان دقیق آن در شرایط خصوصی پیمان ذکر میگردد . عموما در قراردادهای پیمانکاری این میزان معادل 20% مبلغ اولیه پیمان لحاظ میگردد و حتی در برخی قرارداد ها مشاهده شده است که کارفرمایان از پرداخت پیش پرداخت طفره رفته و یا خود را مختار به پرداخت و یا عدم پرداخت آن می نمایند .
تضامین پیش پرداخت
از آنجا که طبق تعریف ، پیش پرداخت مبلغی است که قبل از تحویل خدمات به پیمانکار پرداخت میگردد
، لذا کارفرمایان پیش از پرداخت پیش پرداخت ، جهت حصول اطمینان از مصرف صحیح آن در راستای اهداف پروژه ، اقدام به اخذ تضمین از پیمانکار می نمایند .
تضامین معتبر برای اخذ پیش پرداخت عبارتند از :
1) ضمانتنامه معتبر بانکی
2) ضمانت نامه صادر شده از طرف موسسات بیمه گر دارای صلاحیت
3) گواهی خالص مطالبات قطعی تائید شده قراردادها از سوی دستگاه های اجرایی و ذی حسابان مربوط برای همان دستگاه اجرایی مطابق کاربرگ های پیوست که تایید شده به مهر دفتر هیئت دولت است .
4) اوراق مشارکت بی نام تضمین شده بانک ها و دولت با قابلیت بازخرید قبل از سررسید
5) وثیقه ملکی معادل 85% ارزش کارشناسی رسمی آن
6) ضمانت نامه های صادره توسط صندوق نوآوری و شکوفایی و صندوق های پژوهش و فناوری غیر دولتی
البته لازم بذکر است که کارفرما تحت شرایطی می تواند بجای تضامین فوق ، از پیمانکار سفته دریافت نماید . این شرایط عبارتند از :
1) سفته باید با امضای صاحبان امضای مجاز شرکت پیمانکار باشد .
2) مبلغ پیش پرداخت بجای اینکه به حساب مستقیم پیمانکار واریز گردد ، به حساب مشترک کارفرما و پیمانکار واریز میگردد تا با نظارت کارفرما صرف هزینه های پروژه گردد .
3) پیمانکار موظف است ماشین آلات خریداری شده از محل این پیش پرداخت را در رهن کارفرما قرار دهد و تا تسویه بدهی خود بابت پیش پرداخت دریافتی ، حق خارج کردن آنها را بصورت سرخود از کارگاه را ندارد .
نحوه پرداخت و مستهلک نمودن پیش پرداخت
عموما پیش پرداخت قراردادهای پیمانکاری در سه قسط به شرح ذیل به پیمانکار پرداخت می گردد :
– مبلغ قسط اول معادل 40% مبلغ کل پیش پرداخت پس از تحویل کارگاه به حساب پیمانکار منظور میگردد . جهت دریافت قسط اول ، پیمانکار باید پس از ابلاغ صورتجلسه تحویل کارگاه ، نامه درخواست خود را به مشاور ارسال نماید . مشاور درصورت تائید ، مراتب را به اطلاع کارفرما رسانده و پس از تائید ، کارفرما با دریافت تضمین تعیین شده در شرایط خصوصی پیمان ، وجه مربوطه را به حساب پیمانکار واریز می نماید .
– قسط دوم معادل 30% مبلغ کل پیش پرداخت می باشد که پس از تحویل تجهیز کارگاه که طبق شرایط تعیین شده در اسناد ارجاع کار و قرارداد برای شروع عملیات لازم است به حساب پیمانکار منظور می گردد .
برای دریافت قسط دوم پیش پرداخت پیمانکار لازم است مطابق موارد مندرج در شرایط خصوصی پیمان اقدام به تجهیز کارگاه نموده و پس از تکمیل تجهیز متناسب ، مراتب را کتبا به اطلاع مهندس مشاور برساند و مانند بند قبل پس از تائید کارفرما با ارائه تضمین ، وجه مربوطه به حساب پیمانکار واریز می گردد .
– قسط سوم معادل 30% مبلغ پیش پرداخت بوده که پس از انجام 30% مبلغ اولیه پیمان طبق صورت وضعیت های موقت بدون احتساب مصالح پایکار ، به حساب پیمانکار منظور می گردد .
پس از واریز پیش پرداخت ، وجه آن بصورت مستمر از صورت وضعیت های کارکرد موقت پیمانکار کسر میگردد . بدین صورت که پس از واریز اقساط اول و دوم (معادل هفتاد درصد پیش پرداخت) نسبت مبلغ کل پیش پرداخت به مبلغ اولیه پیمان از مبلغ ناخالص تمام صورت وضعیت های موقت (به استثنای تعدیل، مابه التفاوت نرخ مصالح و پرداخت های مشابه) کسر می شود و بعد از واریز قسط سوم، معادل یکصد و چهارده درصد نسبت کل پیش پرداخت به مبلغ اولیه پیمان از صورت وضعیت ها کسر می شود به نحوی که مبلغ پیش پرداخت تا آخرین صورت وضعیت موقت مستهلک شود. یعنی با فرض اینکه اگر میزان پیش پرداخت تعیین شده برابر با 25% مبلغ اولیه پیمان باشد ، پس از پرداخت اقساط اول و دوم پیش پرداخت به پیمانکار ، معادل 25% از هر صورت وضعیت تایید شده وی کسر و پس از پرداخت قسط سوم ، معادل 28.5% از مبلغ هر صورت وضعیت تایید شده کسر خواهد شد . و این روند تا آنجا ادامه دارد که مبلغ کل پیش پرداخت پرداخت شده به پیمانکار ، از صورت وضعیت های وی مستهلک گردیده باشد .
البته در برخی قراردادها شرایط پرداخت و مستهلک نمودن پیش پرداخت متفاوت بوده که در این صورت باید شرایط آن در اسناد مناقصه و شرایط خصوصی پیمان بطور مشخص ذکر شده باشد .
لازم به ذکر است پیمانکار میتواند همزمان با کسر مبلغ پیش پرداخت از صورت وضعیت های خود ، در بازه های زمانی مشخص نسبت به درخواست آزاد سازی ضمانت نامه های خود معادل مبلغ مستهلک شده اقدام نماید .
تاخیر در پرداخت پیش پرداخت
پیش پرداخت از آن دست مواردی می باشد که در صورت تاخیر در پرداخت بموقع آن توسط کارفرما، قرارداد را مشمول تمدید و افزایش مدت پیمان می گرداند ؛ بطوریکه 20 روز پس از تاریخ درخواست پیمانکار که به تایید مشاور رسیده است و یا 10 روز پس از تاریخ ارائه تضمین از طرف پیمانکار ، هر کدام که بیشتر باشد ، آخرین مهلت کارفرما برای پرداخت هر قسط پیش پرداخت می باشد . در صورتی که کارفرما در مهلت تعیین شده پیش پرداخت را به پیمانکار پرداخت ننماید ، پیمانکار می تواند مطابق بند الف-9 ماده 30 شرایط عمومی پیمان در خواست تمدید مدت پیمان را بنماید و به ازای مدت تاخیر در پرداخت مطابق بخشنامه 5090 ، مدت پیمان تمدید و مدت زمانی بابت تاخیر حادث شده به مدت قرارداد اضافه میگردد . این مدت زمان تمدید شده در گزارش تاخیرات پروژه لحاظ شده و از موارد تاخیرات مجاز پیمانکار می باشد .
در انتها لازم به ذکر است که علاوه بر مبحث پیش پرداخت ، کارفرمایان میتوانند از آئین نامه اجرایی ماده 81 نیز برای تقویت بنیه مالی پیمانکاران جهت خرید ماشین آلات ، ابزار و مصالحی که تهیه و ارسال آنها زمانبر می باشد ، استفاده نمایند .