بررسی ها نشان می دهد ضریب بالاسری کل بدست آمده در شرکت های ساختمانی در کشور ما با ضریب بالاسری پروژه های عمرانی (۱٫۳) تفاوت زیادی دارد. بنابراین عدم آگاهی پیمانکاران از میزان واقعی هزینه های بالاسری ساختمان و عدم در نظر گفتن بودجه ذخیره در پروژه هایشان می تواند باعث ضرر و ورشکستگی آنان در پروژه گردد.

هزینه بالاسری چیست؟

هزینه بالاسری به انگلیسی Overhead Costs، عبارت است از هزینه هایی که امکان منظور کردن آن ها درقیمت عملیات انجام شده مقدور نمی باشد. از قبیل حقوق رئیس کارگاه و کلیه پرسنل، هزنه دفتر مرکزی، کسورات قراردادی و …. هزینه بالا سری هر پروژه در زمان تعیین قیمت پروژه، با توجه به کلیه عملیات و محل و مدت پیمان محاسبه و به صورت ضریب درقیمت قرارداد منظور می گردد. که این ضریب عمدتا تابع مدت پیمان می باشد، نه تابع کارکرد.

هزینه بالاسری طرح های عمرانی متشکل از بالاسری عمومی دفتر مرکزی و بالاسری کار (کارگاه) می باشد. بررسی ها نشان می دهد ضریب بالاسری کل بدست آمده در شرکت های ساختمانی در کشور ما با ضریب بالاسری پروژه های عمرانی (۱٫۳) تفاوت زیادی داشته که عدم آگاهی پیمانکاران از میزان واقعی هزینه های بالاسری ساختمان و عدم در نظر گفتن بودجه ذخیره در پروژه هایشان می تواند باعث ضرر و ورشکستگی آنان گردد. ضریب بدست آمده در شرکت های رتبه ۱ تا ۴ به ترتیب برابر ۱٫۴۵ – ۱٫۴۰ – ۱٫۳۹ – ۱٫۳۶ می باشد.

هزینه های بالاسری در صورت طولانی شدن مدت پیمان

در صورت طولانی شدن مدت پیمان و هنگامی که پروژه در زمان تعیین شده به اتمام نرسد، پیمانکار مجبور است هزینه های بالاسری پروژه را از حساب خود تأمین نماید. چرا که هزینه بالاسری پیمان در زمان تعیین قیمت برای پروژه فقط برای زمان قرارداد قابل محاسبه می باشد. وقتی که مدت پیمان به اتمام رسید بایستی برای هزینه های بالاسری پیمانکار تعریف جداگانه ای انجام پذیرفته و توسط کارفرما پرداخت گردد و یا اینکه پیمانکار آن هزینه ها را خود تقبل نماید.

شرایط عمومی پیمان درماده ۴۶ درمورد تخلف پیمانکار دراجرای به موقع پروژه، دست کارفرما را باز گذاشته است، به طوری که اگر پیمانکار حتی در یکی از فعالیت ها هم قصور داشته باشد، کارفرما میتواند قرارداد را فسخ نماید. درصورت عدم فسخ پیمان هم درحالتی که پروژه بموقع به اتمام نرسد بر اساس جریمه تاخیر تعیین شده در قرارداد، مبلغ آنرا دریافت می نماید. درصورتیکه اگر پیمانکار در تأخیرات پیش آمده تقصیری نداشته باشد تکلیف ضرر و زیان وارده به پیمانکار ناشی از افزایش هزینه های بالاسری پروژه مشخص نشده است. بنابراین باید تمام تلاش را بکار برد تا پروژه در زمان تعیین شده به اتمام برسد.

هزینه بالاسری عمومی

با توجه به تعاریف و قوانین موجود، موارد زیر را میتوان به عنوان هزینه های بالاسری عمومی برشمرد:

بیمه های عمومی و حق بیمه کارکنان دفتر مرکزی (سهم کارفرما)، به انضمام هزینه بیمه بیکاری کارکنان دفتر مرکزی.
هزینه دستمزد نیروی انسانی دفتر مرکزی شامل مدیریت، دفتر فنی، امور مالی و اداری، تدارکات و خدمات.
تامین وسایل نقلیه دفتر مرکزی و هزینه های ایاب و ذهاب که توسط کارمندان یا مدیران، با وسایل نقلیه عمومی انجام میشود.
ارزش سرمایه گذاری یا اجازه محل دفتر مرکزی.
نگهداری دفتر مرکزی.
استهلاک وسایل دفتری دفتر مرکزی.
بهای آب، برق، و سوخت دفتر مرکزی.
هزینه مخابرات و پست دفتر مرکزی.
پذیرایی و آبدارخانه دفتر مرکزی.
تهیه لوازم التحریر و ملزومات دفتر مرکزی.
تهیه فتوکپی و چاپ نقشه در دفتر مرکزی.
تهیه اسناد ، برای شرکت در مناقصه ها.
هزینه ضمانت نامه شرکت در مناقصه.
هزینه های متفرقه، شامل مسائل حقوقی و قضایی، نشریات، عضویت در مجامع و مانند آنها.
عوارض شهرداری برای دفتر مرکزی.
هزینه سرمایه گذاری یا اجاره و هزینه های نگهداری و بهره برداری از انبار مرکزی.
ارزش دستگاه ها و تجهیزات رایانه ای دفتر مرکزی.

هزینه بالاسری کار

این هزینه ، از نوع هزینه هایی است که می توان آن را به کار مشخصی مربوط کرد ، مانند هزینه های درج شده در زیر:

هزینه های سرمایه گذاری که شامل موارد زیر است:

۱- هزینه تنخواه در گردش پیمانکار، با توجه به وجه پیش پرداخت که نزد پیمانکار است.

۲- هزینه ناشی از وجوه نقدی آن قسمت از حسن انجام کار که نزد کارفرما است.

۳- هزینه ضمانت نامه ها ، که شامل موارد زیر است:

ضمانت نامه انجام تعهدات
ضمانت نامه پیش پرداخت
ضمانت نامه وجوه حسن اجرای کار

۴- مالیات

۵- هزینه صندوق کارآموزی

۶- سود پیمانکار

هزینه مستمر کارگاه ، که شامل موارد زیر است:

دستمزد نیروی انسانی خدماتی که در اختیار کارفرما و مهندس مشاور برای بازرسی و آزمایش قرار می گیرد.
هزینه واحدهای اداری ، مالی و تدارکات ، کمپ و کانتین و خدمات. همچنین دستمزد سایر عوامل کارگاه که در قیمت ردیف های فهرست بهاء و هزینه تجهیز و برچیدن کارگاه منظور نشده است.
هزینه سفر مدیران و کارکنان دفتر مرکزی به کارگاه و سایر نقاط برای کار مربوط.
تهیه نسخه های اضافی اسناد و مدارک پیمان.
غذای کارکنان و کارمندان پیمانکار.
هزینه پذیرایی کارگاه.
هزینه پست ، سفر مسئولان کارگاه و هزینه های متفرقه.
تامین وسیله نقلیه برای تداکرات کارگاه.
فتوکپی ، چاپ ، لوازم التحریر و ملزومات.
بهای آزمایش های پیمانکار و هزینه های مربوط به ایمنی،بهداشت،محیط زیست (HSE) و حفاظت کار.
تهیه مدارک فنی و تحویل کار.
تهیه عکس و فیلم.
هزینه تهیه نقشه های کارگاهی.
تهیه نقشه چون ساخت.
هزینه های برنامه ریزی و کنترل پروژه.
هزینه های نگهداری عملیات انجام شده تا زمان تحویل موقت.
هزینه های مربوط به امور تحویل موقت و تحویل قطعی.

محاسبه ضریب بالاسری پروژه

در تجزیه بهای فعالیت های پروژه، صرفاً عوامل (مصالح، نیروی انسانی، ماشین آلات و حمل و نقل) دخیل هستند ولی در واقعیت، اجرای کار هزینه‌های دیگری نیز در پی دارد. اعمال ضریب بالاسری برای در نظر گرفتن این هزینه‌ها پیشنهاد شده است. ضریب بالاسری پروژه های عمرانی ۱٫۳۰ و ضریب بالاسری پروژه های غیر عمرانی ۱٫۴۱ در نظر گرفته می‌شود. اختلاف مابین دو ضریب به تفاوت مسئولیت پرداخت سهم بیمه در طرح های عمرانی و غیر عمرانی مربوط است و ممکن است با تغییر قوانین و یا برای یک پروژه خاص این ضرایب تغییر نماید. در هر حال با استفاده از یک نمونه آنالیز به شکل زیر، می‌توان شرایط مختلف را بررسی و ضرایب مورد نظر را استخراج کرد. یک نمونه از آنالیز و محاسبه ضریب بالاسری برای طرح های عمرانی و غیر عمرانی بصورت زیر است.

آنالیز ضریب بالاسری پروژه های عمرانی
سود ۸ درصد.
مالیات بر سود ۱ درصد.
بیمه طرحهای عمرانی ۱٫۶ درصد.
هزینه دفتر مرکزی ۲٫۵ درصد.
هزینه مستمر کارگاه ۸ درصد.
هزینه ضمانتنامه ۱٫۵ درصد.
هزینه آزمایشگاه پیمانکار ۰٫۲ درصد.
کمک به صندوق کارآموزی ۰٫۲ درصد.
جمع ۲۳ درصد.
ضریب بالاسری :۱٫۳۰ = (۲۳-۱۰۰)/۱۰۰

آنالیز ضریب بالاسری پروژه های غیر عمرانی
سود ۸ درصد.
مالیات بر سود ۱ درصد.
بیمه طرحهای غیر عمرانی ۷٫۷۸ درصد.
هزینه دفتر مرکزی ۲٫۵ درصد.
هزینه مستمر کارگاه ۸ درصد.
هزینه ضمانتنامه ۱٫۵ درصد.
هزینه آزمایشگاه پیمانکار ۰٫۲ درصد.
کمک به صندوق کارآموزی ۰٫۲ درصد.
جمع ۲۹٫۲ درصد.
ضریب بالاسری :۱٫۴۱ = (۲۹٫۲-۱۰۰)/۱۰۰

لازم به توضیح است که نحوه محاسبه ضرایب بالاسری در اسناد مختلف به روش های متفاوتی بیان شده است. برای مثال، براساس “کتابچه راهنمای مهندسین ناظر” که از سوی دفتر توسعه منابع انسانی بخش حمل و نقل وزارت راه و ترابری منتشر شده است، هزینه های بالاسری به شرح ذیل تفکیک گردیده است.

سود ۱۰ درصد.
مالیات ۵ درصد.
هزینه دفتر مرکزی ۲٫۵ درصد.
هزینه مستمر کارگاه ۶ درصد.
بیمه طرح های عمرانی ۱٫۶ درصد.
هزینه ضمانت نامه ۱٫۳ درصد.
عوارض معادن ۰٫۱ درصد.
بیمه کار ۰٫۵ درصد.
هزینه های پیش بینی نشده ۲ درصد.
هزینه کسور وجه الضمان ۱ درصد.
بدیهی است که فرضیات درنظر گرفته شده در این محاسبات بسیار قدیمی بوده و بعضاْ تغییر یافته اند.