مشاغل به طور کلی در کیفیت زندگی افراد تاثیرگذار هستند. به همین دلیل، به مشاغلی که سلامت جسمی و روانی انسان را به خطر می‌اندازند، مشاغل سخت و زیان‌آور می‌گویند. مشاغل سخت و زیان آور به وسیله، اداره کار مشخص می‌شوند. احتمالا شنیده‌اید که، بعضی افراد بعد از ۲۰ تا ۲۵ سال اشتغال می‌توانند، بازنشسته شوند. شاید در نگاه اول، این موضوع جذاب به نظر برسد. بالاخره این افراد بین ۵ تا ۱۰ سال کمتر کار می‌کنند و به همان نسبت، حق‌بیمه کمتری هم می‌پردازند.
اما بهتر است، برای نتیجه‌گیری عجله نکنیم و از خودمان بپرسیم؛ مگر آن ها چه شغلی دارند که قانون کار برایشان استثناء قائل شده‌است؟ پاسخ این پرسش را می‌توان در شرایط کاری این افراد پیدا کرد. چه مشاغلی در دسته مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرند؟ آیا لیست مشاغل سخت و زیان آور برای همه ارگان‌ها یکسان است؟ مشاغل سخت تامین اجتماعی شامل چه مواردی هستند؟ سختی کار شامل چه مشاغلی می شود؟
مشاغل سخت و زیان آور چیست؟
اگر محیط کاری از نظر عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی استاندارد نباشد، سلامت افراد به خطر می‌افتد. این خطرات، تنش‌های روحی و جسمی سنگینی به شاغلین در این محیط‌ها، وارد می‌کند. معمولا این تنش‌ها، باعث بیماری‌های شغلی و عوارض ناشی از آن مانند: از کار افتادگی دائم و جزئی در افراد می‌شوند. همچنین آمار حوادث منجر به فوت، در مشاغل سخت و زیان آور زیاد است. در چنین شرایطی معمولا، کارفرما تلاش می‌کند، که با بهره‌گیری از تدابیر فنی-مهندسی و گاه ایمنی-بهداشتی از شرایط سخت و زیان‌آور محیط کار، بکاهد. با این وجود، افراد در مشاغل سخت و زیان آور همچنان در معرض فرسودگی و آسیب هستند. در این راستا، قانون‌گذار در تعیین سن بازنشستگی آنان، تمهیداتی را در نظر می‌گیرد، تا تاثیر مخاطرات شغلی بر جسم و روان افراد شاغل در مشاغل سخت و زیان آور را، به حداقل برسد.
نحوه تعیین مشاغل سخت و زیان‌آور با توجه به قانون سختی کار سال ۱۴۰۲ معمولا تعیین سخت و زیان آور بودن مشاغل، بعد از درخواست کارگر یا شاغلین، مورد بررسی قرار می‌گیرد. برای مشخص شدن صحت سخت و زیان آور بودن مشاغل، سوابق و شرایط محیط کار را، مورد بررسی قرار می‌دهند. این قانون در سال ۱۴۰۲ برای تعیین سختی کار اعمال شد.
به طور کلی بعد از این که درخواست سخت و زیان آور بودن مشاغل، از سوی افراد و ارگان‌های مربوطه ارائه شد، کمیته کارشناسان با برگزاری جلسه‌ای، شرایط را بررسی و در انتها، مستندات موجود بر سخت و زیان‌آور بودن شغل، به وسیله کمیته استانی، تایید می‌شود. افراد و ارگان‌هایی که باید درخواست بررسی سخت و زیان آور بودن مشاغل را بدهند، به شرح زیر هستند:
کارگر
کارفرما
وزرات بهداشت
تشکل‌های کارگری و کارفرمایی
وزارت کار و امور اجتماعی
صندوق تامین اجتماعی
توجه داشته باشید که، بر اساس ماده ۹ آیین‌نامه اجرایی، سخت و زیان‌آور بودن مشاغل، باید به وسیله کمیته کارشناسان، مورد بررسی قرار گیرد و همچنین طبق ماده ۸ آیین‌نامه اجرایی، سخت و زیان آور بودن مشاغل به وسیله کمیته استانی هم باید، تایید شود. به عبارتی در پایان، کمیته استانی برای بررسی سوابق و شرایط محیط از محل، بازدید می‌کنند. در صورت تایید این کمیته، شغل مورد درخواست در لیست مشاغل سخت قرار می‌گیرد. سختی کار تامین اجتماعی فقط با طی کردن این مراحل و تایید توسط نهادهای مربوطه تعیین می‌شود.
انواع مشاغل سخت و زیان آور
چه مشاغلی سختی کار دارند؟ چگونه بفهمیم سختی کار داریم؟ جدول مشاغل سخت و زیان آور شامل چه مواردی است؟ مشاغل سخت و زیان آور، طبق نظر شورای عالی کار به دو گروه «الف» و «ب» تقسیم می‌شوند:
گروه الف: اگرچه ماهیت این مشاغل سخت و زیان‌آور است؛ اما کارفرما می‌تواند با استفاده از تمهیدات ایمنی-بهداشتی سختی‌هایش را حذف کند.
گروه ب: اگرچه ماهیت مشاغل این گروه سخت و زیان‌آور است؛ اما با استفاده از تمهیدات ایمنی-بهداشتی نمی‌توان، سختی‌هایش را حذف کرد. انجام این تدابیر توسط کارفرما صرفا از سختی و زیان‌آوری کار می‌کاهد.
لازم به ذکر است، موارد ذکر شده در این گروه، همان مشاغل سخت تامین اجتماعی هستند.
لیست مشاغل سخت و زیان آور
اگر برای شما هم سوال است که سختی کار به چه مشاغلی تعلق می‌گیرد؟ و کارهای سخت و زیان آور کدامند؟ به خواندن ادامه دهید. در لیست مشاغل سخت و زیان آور مصوب وزارت کار و بهداشت، ۱۱۰ شغل قرار می‌گیرند که این مشاغل، در گروه‌های زیر دسته‌بندی می‌شوند.
کار در معدن
معادن خواه تحت‌الارضی باشد یا سطح‌الارضی: مادامی که موجب شود کارگران در تونل‌ها و راهروهای سرپوشیده به استخراج مشغول شوند، در دسته مشاغلی که سختی کار دارند، قرار می‌گیرند.
کار استخراج
مباشرت و نظارت کارگر در میله‌ها، راهروهای سرپوشیده و تونل‌های معدن: اعم از جدا کردن، منفجر کردن مواد، حمل مواد حاصل از انفجار، اداره کردن تاسیسات آب و برق در داخل معدن، به عنوان یکی از مشاغل سخت و زیان آور است.
کار در مخازن سربسته
حفر قنات‌ها، چاه‌ها و فاضلاب‌ها به طور کلی از مشاغل سخت و زیان آور است.
کار مستمر در مجاورت کوره‌های ذوب
به دو شرط زیر این شغل، در لیست مشاغل سخت و زیان آور لحاظ می‌شود:
- مجاورت کارگر با بخارات زیان‌آور و حرارت
- داشتن مسئولیت تخلیه و حمل مواد مذاب از کوره‌ها
کارگران مشغول به کار در کارگاه‌ها
کارگاه‌هایی چون: سالامبورسازی، دباغی، روده پاک‌کنی در دسته مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرند. همچنین کارگرانی که به طور مستمر در گندآب‌روها و مکان‌های جمع‌آوری، حمل و دفن زباله شهری مشغولند، هم در این دسته قرار دارند.
کارگرهای مشغول به کار در دامداری‌ها و طیور
این کارگرها مسئولیت جمع‌آوری، انتقال و انبارکردن کود را به عهده دارند و شغل آن‌ها در لیست مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرد.
کار در ارتفاع
کسانی که در ارتفاع بیش از ۵ متر از سطح زمین، کار می‌کنند؛ مانند فضاهای باز بر روی داربست، اتاقک‌های متحرک و دکل‌ها هم، در لیست اداره کار، شامل سختی کار می‌شوند.
کار بر روی دکل‌های برق
افرادی که بر خطوط و پست‌های انتقال برق فشار قوی کار می‌کنند، در شرایطی که فشار ۶۳ کیلو ولت و بالاتر باشد.
مشاغل مربوط به آسفالت خیابان‌ها
افرادی که به طور مداوم در مشاغلی مانند: پخت آسفالت دستی، قیرپاشی، شن پاشی و مالچ پاشی کار می‌کنند، در یکی از مشاغل سخت اشتغال دارند.
مشاغل مربوط به جوشکاری
جوشکاری در مخازن شامل مشاغل سخت و زیان آور می‌شود.
کار با مواد رادیو اکتیو
در شرایطی که افراد کارشان با مواد رادیواکتیو باشد، به دلیل این که تماس مداوم با اشعه در فرد، بیماری ایجاد می‌کند، شغل آن‌ها در دسته مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرد. برای مثال مشاغلی که در تماس مستقیم با رادیواکتیو و پرتوهای یون‌ساز هستند.
کار در محل‌های پر فشار
مشاغلی مانند، غواصی در عمق، به علت وجود فشار محیطی بیش از حد، در گروه مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرند.
کار در محیط‌های پر سر و صدا
اگر سر و صدای محیط کار به حدی زیاد باشد که، باعث بیماری‌های شنوایی و حتی ناشنوایی کارگر شود، آن شغل از مشاغل سخت و زیان آور محسوب می‌شود. البته باید تمام مقررات حفاظتی و ایمنی هم نتواند به حذف این خطرات کمک کند.
کار با مواد شیمیایی
اشتغال به کارهای زیر در دسته مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرند:
کار در امور سم‌پاشی مزارع، باغات و اشجار
ضدعفونی اماکن، طویله‌ها و آشیانه‌های مرغداری
مجاورت مستقیم با سموم و حشره‌کش‌ها در هنگام تولید ترکیب مواد سمی
کار در محیط پرارتعاش
اگر ارتعاش محیط، سلامتی کارگر را به خطر اندازد، در دسته مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرد.
آیا می‌توان برای بررسی مشاغل سخت و زیان آور درخواست داد؟
احتمالا بعد از مشاهده لیست مشاغل سخت و زیان آور می‌پرسید که، اگر شغل فرد در لیست بالا قرار نگیرد، آیا او می‌تواند برای سختی کار به اداره کار درخواست دهد؟ بله؛ می‌تواند. برخی از کارفرماها برای فرار از پرداخت حق‌بیمه مازاد و… از اعلام سخت و زیان آور بودن، مشاغل خودداری می‌کنند. اگر فردی فکر می‌کند، شغلش مشمول دریافت سختی کار می‌شود، می‌تواند به اداره کار درخواست بدهد تا آن‌ها بررسی‌های لازم را انجام دهند.
کار در محیط های خاص
موارد زیر از مشاغل سخت و زیان آور هستند:
شاغلین در ندامتگاه‌ها و زندان: به شرطی که مستقیما با زندانیان را در ارتباط باشند.
شاغلین در مراکز روان‌درمانی: به شرطی که مستقیما با بیماران روانی در ارتباط باشند.
کار در بعضی حوزه‌های پزشکی برخی حوزه‌ها در پزشکی و پیراپزشکی در دسته مشاغل زیان آور و سخت هستند:
هوشبری
مامایی
فوریت‌های پزشکی
کارشناس علوم آزمایشگاهی
تمام مشاغل زیر مجموعه موارد بالا
کار در حوزه‌های خاص
موارد زیر هم در لیست مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرند:
خبرنگاری
آتش‌نشانی
رانندگان حمل‌ونقل بار و مسافران درون و برون شهری
راهداران و رانندگان وزارت راه و شهرسازی در جاده‌ها
مدارک لازم برای درخواست سختی کار
براساس قانون جدید مشاغل سخت و زیان آور در سال ۱۴۰۲، پیگیری سختی کار به صورت اینترنتی انجام می‌شود. مدارک مورد نیاز برای درخواست سختی کار شامل موارد زیر است:
اطلاعات شناسنامه و کارت ملی
سوابق بیمه متقاضی
شرایط بازنشستگی مشاغل سخت و زیان آور در سال ۱۴۰۲
شرایط بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور برای زنان و مردان تفاوت‌هایی دارد. در ادامه شرایط سنی در این مشاغل را، برای مردان و زنان، مورد بررسی قرار می‌دهیم.
شرایط بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور برای مردان
سن بازنشستگی مشاغل سخت برای مردان ب شرح زیر است:
۵۰ سال سن و ۳۰ سال سابقه پرداخت بیمه
۶۰ سال سن و ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه
۳۵ سال سابقه پرداخت حق‌بیمه بدون شرط سنی
شرایط بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور برای زنان
زنان در شرایط زیر می‌توانند بازنشسته شوند:
۴۵ سال سن و ۳۰ سال سابقه پرداخت بیمه
۵۵ سال سن و ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه
۳۵ سال پرداخت حق‌بیمه بدون شرایط سنی
۴۲ سال سن و ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه
فرمول محاسبه سابقه پرداخت حق بیمه برای مشاغل سخت و زیان آور
سازمان تامین اجتماعی برای محاسبه سابقه پرداخت حق‌بیمه در مشاغل سخت و زیان آور، از فرمول زیر استفاده می‌کند:
فرمول محاسبه سوابق بیمه: {(سابقه کار سخت و زیان‌آور ضرب در یک و نیم) + سابقه کار عادی}
حق بیمه در مشاغل سخت و زیان آور
کارفرما در این مشاغل موظف است ۲۷% حق بیمه بپردازد. از این مقدار، ۲۳% درصد حق بیمه مشاغل پر خطر، مشابه مشاغل عادی و ۴% درصد حق‌بیمه اضافی مربوط به کارهای سخت است.
شرایط احراز بازنشستگی در مشاغل سخت
متقاضی بازنشستگی باید ۲۰ سال متوالی یا ۲۵ سال متناوب در مشاغل سخت، اشتغال داشته باشد.
استثنائات توالی و تناوب در مشاغل سخت و زیان آور
ایام زیر به شرط بودن در فواصل اشتغال به کارهای سخت و زیان‌آور، جزء سابقه فرد محسوب می‌شود:
تعطیلات هفتگی
تعطیلات رسمی
روزهای استفاده از مرخصی استحقاقی
ایام استفاده از مرخصی‌هایی چون: ازدواج، فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان به مدت ۳ روز.
ایام مرخصی استعلاجی یا استراحت پزشکی: معمولا حقوق این روزها توسط کارفرما پرداخت می‌شود. همچنین بیمه‌شده می‌تواند از غرامت دستمزد ایام بیماری استفاده کند.
ایامی که توالی کار در مشاغل سخت را زایل نمی‌کند
روزهای زیر در فواصل اشتغال به کارهای سخت و زیان‌آور توالی آن را، زایل نمی‌کند:
ایام خدمت وظیفه سربازی: به شرط آن که بیمه‌شده حداکثر ظرف دو ماه پس پایان خدمت به کار خود یا دیگر مشاغل سخت بازگردد.
ایام حالت تعلیق: منظور شرایط قهریه طبیعی مانند: سیل، زلزله و آتش‌سوزی همچنین حوادث و مخاطرات اجتماعی چون جنگ است.
دوران توقیف بیمه‌شده: به شرطی که حکم محکومیت برای فرد صادر نشود. همچنین اگر کارفرما بر اساس تکلیف قانونی حقوق دوران توقیف را، به شخص پرداخت کند.
ایام استفاده از مقرری بیمه بیکاری: به شرطی که بیمه‌شده قبل از اتمام دوره یا بلافاصله بعد از آن، به مشاغل سخت برگردد.
ایام خدمت در جبهه
دوران اسارت یا محکومیت سیاسی: در صورتی که بیمه‌شده به عنوان آزاده شناخته شود.
ایام استفاده از غرامت دستمزد ایام بیماری: منوط به اینکه در فواصل تاریخی ۱۰/۰۵/۵۴ تا ۰۱/۰۴/۵۹ واقع شود.
غیبت غیر موجه: طول غیبت بیشتر از ۳۶۵ روز در ۲۰ سال نباشد. همچنین بر اساس قوانین انضباطی استخدامی منجر به اخراج، انفصال موقت و دائم فرد نشود.
ایام بلاتکلیفی بیمه‌شده: فرد برای بهره‌گیری از این بند به آرای صادره از سوی هیات‌های حل اختلاف و… استناد کند.
ایامی که توالی کار در مشاغل سخت را زایل می‌کند
ایام زیر اگر در فواصل اشتغال در کارهای سخت بیفتد، توالی را زایل می‌کند و مشمول تناوب در سابقه بیمه می‌شود:
اخراج، استعفا، انفصال و بازخرید خدمت
اشتغال در کارها و مشاغل عادی
اشتغال در حرف و مشاغل آزاد
بیمه اختیاری
بیکاری بدون دریافت مقرری بیکاری
استفاده از مرخصی بدون حقوق: این بند، مرخصی بیش از دو ماه و به هر منظور را شامل می‌شود.
غیبت غیر موجه: اگر طول غیبت غیر موجه بیش از ۱۰ روز باشد. همچنین بر اساس قوانین انضباطی استخدامی منجر به اخراج، انفصال موقت و دائم فرد شود.
استثنائات توالی و تناوب در مشاغل سخت و زیان آور
شرایط زیر به عنوان استثناء توالی و تناوب کارهای سخت در آیین‌نامه سال ۱۳۹۳ مشخص شده است:
اگر فرد در طی ۲۰ سال سابقه خدمت حداکثر یک سال به هر عنوان در این کارها اشتغال نداشته باشد. عناوین اشاره شده در این آیین‌نامه شامل: غیبت، بیماری، اخراج، ترک کار، کارکرد عادی، مشاغل آزاد، بیمه اختیاری و مواردی از این دست، به حساب می‌آید.
ساعات کار و اضافه کاری در مشاغل سخت و زیان آور
بر اساس ماده ۵۲ قوانین کار، ساعات کاری در مشاغل سخت نباید، بیشتر از ۶ ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته باشد. طبق ماده ۶۱ قانون کار، اضافه کاری در مشاغل سخت و زیان آور، ممنوع است.
نحوه استفاده از مرخصی در مشاغل سخت
مرخصی سالیانه در این مشاغل، پنج هفته در سال است. به این افراد توصیه می‌شود، برای کم کردن فرسودگی و آسیب ناشی از کار، شش ماه یکبار به مرخصی بروند.
اشتغال زنان و نوجوانان در مشاغل سخت و زیان‌آور
اشتغال زنان و نوجوانان ۱۵ تا ۱۸ سال در مشاغل خطرناک، ممنوع است. ممنوعیت اشتغال زنان در کارهای سخت در ماده ۷۵ قانون کار و ممنوعیت اشتغال نوجوانان در ماده ۸۳ آمده است. بنابراین استفاده از زنان و نوجوانان در مشاغل سخت و زیان‌آور، غیر قانونی بوده و در صورت مشاهده، با کارفرما برخورد قانونی صورت می‌گیرد.
درخواست بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور
افراد برای ثبت درخواست بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور و پیگیری این موضوع، می‌توانند به سامانه مشاغل سخت و زیان آور وزارت تعاون کار و امور اجتماعی، مراجعه کنند.
بیمه حوادث انفرادی و مشاغل سخت و زیان آور
اگر در کارهای سخت و زیان آور اشتغال دارید توصیه می‌شود از پوشش‌های بیمه حوادث انفرادی نیز استفاده کنید. این بیمه‌نامه در دسته بیمه اشخاص قرار دارد که می‌توانید آن را به صورت سازمانی و انفرادی تهیه کنید. برای دست‌یابی به اطلاعات بیشتر در این زمینه، می‌توانید با کارشناسان و مشاوران بیمه دات کام در واحد پشتیبانی تماس بگیرید، تا به صورت کامل شما را راهنمایی کنند.
همه چیز در مورد مشاغل سخت و زیان آور در سال ۱۴۰۲
آگاهی از مشاغل سخت و زیان آور به شما کمک می‌کند تا، از حقوق قانونی خود، غافل نشوید. مشاغل سخت و زیان آور به دلیل شرایط ویژه‌ای که دارند، کیفیت زندگی افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهند.